by Γράφει: Ο Ταξίαρχος ΠΑ (εα) Χαράλαμπος Παπασπύρος*
Η Τουρκία κατέχει διαχρονικά κομβική θέση στη στρατηγική αρχιτεκτονική της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου. Ως κράτος μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952, αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα των δυτικών αμυντικών δομών, αλλά ταυτόχρονα διατηρεί μια περίπλοκη και συχνά αντιφατική σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους Ευρωπαίους συμμάχους της.
Η περίοδος 2019–2025 χαρακτηρίζεται από έντονες ανακατατάξεις: η αγορά του ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος S-400, η αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα του μαχητικού πέμπτης γενιάς F-35, η συζήτηση γύρω από την προμήθεια νέων F-16 και η παράλληλη ανάπτυξη εγχώριων τεχνολογιών (TF Kaan), διαμορφώνουν ένα πλαίσιο όπου το ζήτημα της αμυντικής συνεργασίας Ουάσιγκτον–Άγκυρας συνδέεται άμεσα με τις ισορροπίες ασφαλείας στην Ανατολική Μεσόγειο και τα συμφέροντα χωρών όπως η Ελλάδα και η Κύπρος.
Η Συμφωνία για τα F-16: Από τα $23 δισ. στα $7 δισ.
Τον Ιούνιο 2024, πέντε μήνες μετά την επίσημη ειδοποίηση της κυβέρνησης Μπάιντεν προς το Κογκρέσο, ανακοινώθηκε η πρόθεση πώλησης 40 νέων F-16, 79 κιτ εκσυγχρονισμού και συναφούς εξοπλισμού στην Τουρκία. Το ύψος της συμφωνίας ανήλθε στα 23 δισ. δολάρια, σηματοδοτώντας μια σημαντική κίνηση επαναπροσέγγισης. Ωστόσο, λίγους μήνες αργότερα, ο Τούρκος Υπουργός Άμυνας Γιασάρ Γκιουλέρ δήλωσε ότι η Άγκυρα δεν θα προχωρήσει στην αγορά των κιτ εκσυγχρονισμού, επικαλούμενος την ικανότητα της τουρκικής αεροναυπηγικής βιομηχανίας να προχωρήσει σε αντίστοιχες αναβαθμίσεις. Η απόφαση αυτή μείωσε δραματικά το ύψος της συμφωνίας σε περίπου 7 δισ. δολάρια.
Η στάση αυτή αντανακλά δύο βασικές στρατηγικές επιδιώξεις:
- Μείωση εξάρτησης από την Ουάσιγκτον – Η Τουρκία επιχειρεί να αποκτήσει μεγαλύτερο έλεγχο στην αμυντική της βιομηχανία.
- Διεκδίκηση πρόσβασης σε λογισμικά και κώδικες πτήσης – Εάν η Ουάσιγκτον συναινέσει, η Τουρκία θα μπορεί να ενσωματώσει ευκολότερα εγχώρια όπλα και συστήματα στα F-16, αυξάνοντας την αυτονομία της.
Το Αδιέξοδο με τα F-35 και οι S-400
Η υπόθεση των F-35 αποτελεί τη βαθύτερη πληγή στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Η Τουρκία συμμετείχε εξαρχής στην κοινοπραξία ανάπτυξης του αεροσκάφους, επενδύοντας σημαντικά κεφάλαια και βιομηχανική συμμετοχή. Όμως, η προμήθεια του ρωσικού S-400 το 2019 προκάλεσε την αποπομπή της Άγκυρας. Η Ουάσιγκτον φοβήθηκε ότι η συνύπαρξη S-400 και F-35 θα άνοιγε παράθυρο ρωσικής κατασκοπείας στις τεχνολογίες stealth.
Ακολούθησαν κυρώσεις βάσει του νόμου CAATSA (Δεκ. 2020 & 2021), οι οποίες εξακολουθούν να ισχύουν. Τα έξι τουρκικής ιδιοκτησίας F-35 παραμένουν αποθηκευμένα στις ΗΠΑ, ενώ τα 1,7 δισ. δολάρια που καταβλήθηκαν δεν έχουν επιστραφεί. Οι προσπάθειες για μια «συμβιβαστική λύση» συνεχίζονται: συζητήσεις περί απενεργοποίησης ή μερικής απομάκρυνσης του S-400 από την τουρκική επικράτεια έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Παράλληλα, ο Πρόεδρος Τραμπ, σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Ερντογάν τον Μάρτιο 2025, φέρεται να εξέφρασε διάθεση για διάλογο εφόσον υπάρξει κάποια τεχνική λύση.
Η αμερικανική θέση, ωστόσο, παραμένει επισήμως αμετακίνητη: χωρίς την οριστική απομάκρυνση ή αδρανοποίηση του S-400, δεν υπάρχει δρόμος για την επιστροφή της Τουρκίας στο πρόγραμμα F-35.
Εναλλακτικές Επιλογές: Eurofighter και TF Kaan
Η Τουρκία εξετάζει εναλλακτικές:
- Eurofighter Typhoon: Η πιθανή προμήθεια 40 αεροσκαφών θα την εντάξει σε ένα δίκτυο συνεργασίας με ευρωπαϊκές χώρες και θα μειώσει την εξάρτηση από τις ΗΠΑ.
- TF Kaan: Το εγχώριο μαχητικό πέμπτης γενιάς βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης, με ορίζοντα παραγωγής προς τα τέλη της δεκαετίας. Αν και το έργο δείχνει φιλόδοξο, εξαρτάται ακόμη από αμερικανικούς κινητήρες General Electric F110. Η Άγκυρα επιχειρεί να αναπτύξει δικό της κινητήρα, αλλά τεχνικά εμπόδια καθυστερούν την πρόοδο.
Οι παραπάνω κινήσεις δείχνουν ότι η Τουρκία ακολουθεί μια στρατηγική «πολυδιάστατης προμήθειας», προκειμένου να μειώσει τα ρίσκα που προκύπτουν από πολιτικές εντάσεις με μεμονωμένους προμηθευτές.
Οι Σχέσεις με Ελλάδα και Κύπρο
Η διάσταση Ελλάδας και Κύπρου είναι αναπόσπαστη από τις εξελίξεις στην αμερικανοτουρκική συνεργασία.
Μεταξύ 2020–2022, η Άγκυρα είχε υιοθετήσει ιδιαίτερα επιθετική ρητορική απέναντι στην Αθήνα, με αιχμές για το Αιγαίο, την ΑΟΖ και τα ενεργειακά κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου. Παρά τις εντάσεις εκείνης της περιόδου, από το 2022 και μετά παρατηρείται μια σχετική αποκλιμάκωση και αναθέρμανση των διπλωματικών διαύλων. Ωστόσο, οι χρόνιες διαφορές σε ζητήματα κυριαρχίας, θαλάσσιων ζωνών και το Κυπριακό παραμένουν άλυτες.
Η Ουάσιγκτον, από την πλευρά της, ενισχύει τις σχέσεις με Αθήνα και Λευκωσία. Η ανάπτυξη αμερικανικών στρατιωτικών υποδομών στην Αλεξανδρούπολη, στη Σούδα αλλά και οι επαφές με την Κυπριακή Δημοκρατία (μετά την άρση μέρους του εμπάργκο όπλων), αντανακλούν ανησυχίες για την αξιοπιστία της Τουρκίας ως συμμάχου. Το CRS Report επισημαίνει ότι οι τριβές του 2020 και μετά προκάλεσαν σκέψεις για μεγαλύτερη αμερικανική παρουσία σε Ελλάδα, Κύπρο και Ιορδανία, ενδεχομένως ως «αντίβαρο» στην αβεβαιότητα που προκαλεί η Άγκυρα.
Οι Προοπτικές: Στρατηγική Συνεργασία ή Στρατηγική Απόσταση;
Η Τουρκία, ως περιφερειακή δύναμη, παραμένει απαραίτητος εταίρος για τις ΗΠΑ σε μια σειρά ζητημάτων: Συρία, Ιράν, Μαύρη Θάλασσα, διαχείριση προσφυγικών ροών. Παράλληλα, όμως, η «πολυδιάστατη» εξωτερική της πολιτική –με ταυτόχρονες σχέσεις με Ρωσία, Κίνα, Ιράν και Χαμάς– δημιουργεί βαθιά καχυποψία στο Κογκρέσο.
Η αμερικανική στρατηγική φαίνεται να ισορροπεί ανάμεσα σε δύο άξονες:
- Διατήρηση συνεργασίας ώστε να μην ωθηθεί η Τουρκία περαιτέρω προς τη Μόσχα ή το Πεκίνο.
- Διασφάλιση συμμαχικών συμφερόντων μέσω ενίσχυσης εναλλακτικών βάσεων και εταίρων στην περιοχή, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος.
Το αμερικανοτουρκικό αμυντικό «παζάρι» γύρω από τα F-16 και τα F-35 είναι περισσότερο από μια απλή εμπορική διαπραγμάτευση, είναι ένα παιχνίδι ισχύος με γεωπολιτικές προεκτάσεις. Η Τουρκία επιδιώκει μεγαλύτερη αυτονομία και ευελιξία, αλλά χωρίς να διαρρήξει ολοκληρωτικά τις σχέσεις της με τη Δύση. Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, προσπαθούν να ισορροπήσουν ανάμεσα στην ανάγκη για συνεργασία και στις ανησυχίες που προκαλεί η τουρκική πολιτική.
Η Ελλάδα και η Κύπρος επωφελούνται μεσοπρόθεσμα από την αβεβαιότητα αυτή, αποκτώντας μεγαλύτερη αξία ως «σταθεροί πυλώνες» της αμερικανικής παρουσίας στην περιοχή. Ωστόσο, η οποιαδήποτε εξέλιξη στη σχέση Ουάσιγκτον–Άγκυρας θα έχει άμεσες συνέπειες για το ισοζύγιο ισχύος στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Πηγή: “Turkey (Türkiye): Major Issues and U.S. Relations (15 Sep. 2025), Congressional Research Service”
*Ex. Vice President at Hellenic Aerospace Industry SA
Secretary General Hellenic Aerospace & Defense Industries Group
