by Γράφει: Ο Σχης(εα) Δημήτριος Κωνσταντινίδης*
Τις τελευταίες ημέρες γίνεται μεγάλη συζήτηση στην χώρα μας για την αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων. Υπάρχουν πολλοί που υποστηρίζουν ότι πρέπει να γίνει αξιολόγηση και ότι υπάρχουν πολλοί κηφήνες στο δημόσιο που πρέπει να φύγουν. Υπάρχουν και οι λεγόμενοι αρνητές της αξιολόγησης, τους οποίος ο κύριος Πρωθυπουργός απειλεί με οριστική απόλυση. Οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας ανήκουν στο δημόσιο και εφαρμόζουν την αξιολόγηση εδώ και δεκαετίες. Τα ερωτήματα λοιπόν που προκύπτουν είναι: θα βελτιώσει η αξιολόγηση το δημόσιο; βελτίωσε αξιολόγηση τις Ένοπλες Δυνάμεις; πόσο αποτελεσματική και αποδοτική είναι η αξιολόγηση στις Ένοπλες Δυνάμεις; τι λένε οι ειδήμονες της διοίκησης και ηγεσίας επάνω σε αυτό το θέμα;
Με την εμπειρία που έχω από την αξιολόγηση στις Ένοπλες Δυνάμεις μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι το μόνο που πρόσφερε η αξιολόγηση στις Ένοπλες Δυνάμεις είναι κόστος και χαμένες εργατοώρες. Και αυτό γιατί όταν φτάνει η ώρα της κρίσης, όπου θεωρητικά θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα δεδομένα των αξιολογήσεων, οι τηλεφωνικές γραμμές παίρνουν φωτιά από υπουργούς και βουλευτές που ζητάνε την προαγωγή συγκεκριμένων ανθρώπων και την αποστρατεία κάποιων άλλων με γελοίες δικαιολογίες. Και φυσικά αυτό δεν συμβαίνει μόνο στις Ένοπλες Δυνάμεις. Τρανταχτό παράδειγμα πολιτικής επέμβασης αποτελεί η προαγωγή του αχθοφόρου σε σταθμάρχη, με αποτέλεσμα το φοβερό ατύχημα στα Τέμπη και τον θάνατο 57 ανθρώπων. Η τακτική αυτή εφαρμόζεται ανεξαιρέτως από όλες τις κυβερνήσεις και είναι διαχρονική. Την δεκαετία του 70-80 μεγάλωσα στην πόλη της Πτολεμαΐδας. Κανένας δεν μπορούσε να βρει δουλειά στο εργοστάσιο εάν δεν είχε κάποιον βουλευτή να πάρει τηλέφωνο για αυτόν. Άρα λοιπόν κύριε Πρωθυπουργέ πριν προχωρήσετε σε οποιαδήποτε αξιολόγηση στο δημόσιο και σπαταλήσετε επιπλέον χρήματα, φροντίστε πρώτα να πατάξετε τις πολιτικές παρεμβάσεις. Θα μπορούσε όμως η αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων να βελτιώσει το δημόσιο;
Υπάρχουν δύο βιβλία που κατά την γνώμη μου απαντάνε στα ερωτήματα της αξιολόγησης του προσωπικού και τα οποία θα μπορούσε να διαβάσει όποιος ενδιαφέρετε να ασχοληθεί με την διοίκηση και ηγεσία ανθρώπων. Το πρώτο είναι το Out of the crisis του Edward Deming και το δεύτερο το Abolishing Performance Appraisals των Tom Coens και Mary Jenkins. Ο καθηγητής διοίκησης επιχειρήσεων Deming υποστηρίζει ότι υπάρχουν επτά θανατηφόρες ασθένειές στις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς. Η μίας από αυτές είναι η αξιολόγηση. Σύμφωνα πάντα με τον Deming η αξιολόγηση αφήνει στους εργαζόμενους απογοήτευση και ενισχύει το αίσθημα της αδικίας, καθότι υπεύθυνος για την αποτυχία είναι ο ηγέτης με το σύστημα που αυτός οργάνωσε και όχι ο εργαζόμενος. Ενώ οι καθηγητές Coens και Jenkins υποστηρίζουν ότι η αξιολόγηση προσπαθεί να βελτιώσει το άτομο, την στιγμή που θα έπρεπε να βελτιώνει τον οργανισμό. Κατά συνέπεια η αξιολόγηση δεν αποτελεί λύση στο πρόβλημα του δημοσίου. Τότε γιατί ο Πρωθυπουργός βάλθηκε να την επιβάλει; Μα για να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη και να δημιουργήσει εντυπώσεις. Με αυτό τον τρόπο θα πει στο ακροατήριο του, ότι κοιτάξτε, εγώ λύνω χρόνια προβλήματα με τον ποιο αποτελεσματικό τρόπο. Ας υποθέσουμε τώρα ότι έχει δίκαιο και ότι ο μόνος τρόπος για να βελτιωθεί το δημόσιο, είναι να ξεκινήσει η αξιολόγηση των υπαλλήλων.
Το πρώτο πρόβλημα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση είναι η ικανότητα των ανθρώπων να αξιολογήσουν άλλους ανθρώπους. Προφανώς το μοντέλο αξιολόγησης θα προσμοιάζει με αυτό που εφαρμόζεται στις Ένοπλες Δυνάμεις και το οποίο προέρχεται από τον Henry Ford ιδρυτή της γνωστής αυτοκινητοβιομηχανίας. Σε αυτή την περίπτωση χιλιάδες προϊστάμενοι στο δημόσιο θα κληθούν αν αξιολογήσουν τους υφισταμένους τους. Το ερώτημα του ενός εκατομμυρίου ευρώ είναι, αυτός που έχει την εξουσία να αξιολογήσει έχει και την ικανότητα να το κάνει; Είναι αρκετά ώριμος; Μπορεί να ελέγξει τα δικά του συναισθήματα του φόβου, της ανασφάλειας και του μίσους; Έχει διαβάσει και μελετήσει ηγεσία; Ή απλά κάθετε σε μια καρέκλα επειδή κάποιος πολιτικός πήρε τηλέφωνο; Ας υπερβούμε όμως και αυτό το εμπόδιο, για χάρη της συζητήσεως, και ας υποθέσουμε ότι όλοι οι αξιολογούντες είναι απολύτως ικανοί. Όταν ο Ford δημιούργησε αυτό το μοντέλο αξιολόγησης, όλα τα αυτοκίνητα της γραμμής παραγωγής είχανε το ίδιο χρώμα. Εκείνη την εποχή ο Ford αντιμετώπισε όλους τους εργαζόμενους ως γρανάζια μιας μεγάλης μηχανής. Ο κάθε ένας από αυτούς είχε να κάνει μόνο μια πλήρως τυποποιημένη εργασία η οποία ήταν απόλυτα μετρήσιμη. Σήμερα όμως η κοινωνία είναι περισσότερο πολύπλοκη και οι εργασίες δεν είναι τυποποιημένες. Πώς λοιπόν ο Διοικητής ενός νοσοκομείου θα αξιολογήσει μια νοσοκόμα που φροντίζει δύο καρκινοπαθείς ασθενείς σε σύγκριση με μια άλλη που φροντίζει 10 ασθενείς με ορθοπεδικά προβλήματα; Πώς ο Διευθυντής ενός σχολείου θα αξιολογήσει έναν καθηγητή μαθηματικών σε ένα σχολείο στην περιφέρεια με προβληματικούς μαθητές σε σχέση με έναν καθηγητή στο κέντρο της Αθήνας με διαφορετικούς μαθητές; Μα θα πούνε οι υποστηρικτές της κυβέρνησης για αυτόν ακριβώς τον λόγο θα βάλουμε και τους πολίτες να αξιολογούν. Το μοντέλο αυτό λέγετε αξιολόγηση 360 μοιρών και θεωρητικά εξομαλύνει τις ακραίες βαθμολογίες. Σε αυτό το μοντέλο όλοι αξιολογούν όλους. Το πρόβλημα είναι ότι αν και εμφανίζεται σαν ποιο αντικειμενικό μοντέλο έχει και αυτό τα δικά του προβλήματα. Πρώτα απ’ όλα το πλήθος των αξιολογητών γίνεται τεράστιο και ο καθένας από αυτούς έχει μια διαφορετική αντίληψη για το τί είναι το σωστό και το ποιος είναι ο άριστος εργαζόμενος. Για παράδειγμα για κάποιον πολίτη άριστος αστυνομικός θα είναι αυτός που ενώ θα τον πιάσει να μην φοράει ζώνη ασφαλείας, δεν θα του δώσει κλίση. Για κάποιον άλλον άριστος θα είναι αυτός που με παράνομο τρόπο θα του σβήσει την κλίση για να μην πληρώσει πρόστιμο. Ενώ τέλος για κάποιον ετοιμοθάνατο ασθενή στο νοσοκομείο καλός ιατρός θα είναι αυτός που θα του πει έναν καλό λόγο, άσχετα από το εάν η φαρμακευτική αγωγή που πρότεινε είχε αποτέλεσμα ή όχι. Όσο λοιπόν μεγαλώνουμε το πλήθος των αξιολογητών τόσο δημιουργούμε περισσότερη φασαρία στο σύστημα. Τέλος κινδυνεύοντας να με πουν λαϊκιστή θα αναφερθώ και στους ίδιους τους πολιτικούς, οι οποίοι φέρουν την μεγαλύτερη ευθύνη για το χάος που επικρατεί στις δημόσιες υπηρεσίες. Ωραία εσείς νομοθετήσατε για την αξιολόγηση στο δημόσιο, εσάς όμως ποιος σας αξιολογεί; Ο Πρωθυπουργός της χώρας αποφασίζει, και ουσιαστικά διατάζει την τοποθέτηση στο ανώτατο πολιτειακό αξίωμα του προέδρου της δημοκρατίας, το πρόσωπο της αρεσκείας του. Ποιος όμως θα αξιολογήσει τον πρόεδρο; Ποιος θα αξιολογήσει τους υπουργούς και τους βουλευτές; Η μήπως αυτοί δεν είναι δημόσιοι υπάλληλοι. Κάποιο θα πουν ότι αυτοί είναι αιρετοί και ότι ο λαός αποφασίζει για αυτούς κάθε τέσσερα χρόνια. Τι γίνεται όμως εάν δεν είναι ικανοί; Ή εάν κάνουν λάθη; Τι γίνεται εάν τα κριτήρια για την επιλογή τους δεν ήταν αξιοκρατικά, αλλά κομματικά; Θα πρέπει ο λαός να περιμένει τέσσερα ολόκληρα χρόνια; Γιατί άραγε στην αρχαία Αθήνα υπήρχε ο θεσμός του εξοστρακισμού; Ή μήπως οι αρχαίοι Αθηναίοι δεν ήταν τόσο δημοκράτες όσο εμείς σήμερα; Ωραία όλα αυτά αλλά τελικά τι πρέπει να κάνουμε;
Η λύση του προβλήματος δεν βρίσκεται στην αξιολόγηση. Η λύση του προβλήματος βρίσκεται στην πρόσληψη του προσωπικού και στην οργάνωση του συστήματος του δημοσίου. Το ψάρι βρωμάει πάντα από το κεφάλι. Όταν ο Στρατηγός δεν είναι ικανός να οργανώσει το στράτευμα, δεν τιμωρούμε τον Στρατιώτη ούτε τον απειλούμε με ποινές. Όσο οι πολιτικοί επεμβαίνουν και επηρεάζουν τις αποφάσεις των δημοσίων λειτουργών προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα δικά τους κομματικά μικροσυμφέροντα τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει. Γιατί ακόμα και εάν η αξιολόγηση ενός ανίκανου δημοσίου υπαλλήλου είναι αρνητική, θα παίρνει τηλέφωνο ο βουλευτής και θα γίνεται θετική. Κύριε Πρωθυπουργέ, αφήστε τις αξιολογήσεις και τις απειλές κατά μέρος και μαζέψτε δίπλα σας όχι κομματάνθρωπους και κόλακες αλλά ικανούς. Πατάξτε τις κομματικές παρεμβάσεις. Όταν πέφτει στην αντίληψη σας κάτι τέτοιο τιμωρήστε αυστηρά τους υπουργούς και πάψτε τους από τα καθήκοντα τους για πάντα. Επιλέξτε τους καλύτερους Έλληνες για θέσεις κλειδιά και αλλάξτε εκ βάθρων την οργάνωση του συστήματος. Μόνο έτσι θα παραμείνετε στην θέση του Πρωθυπουργού για τα επόμενα 30 χρόνια.
*MS National Grand Strategy, NDU Washington D.C
MBA, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
