by Όταν οι αρμόδιοι επιλέγουν να μην βλέπουν
Γράφει: Ο Ταξίαρχος (ΠΑ) Χαράλαμπος Παπασπύρος*
Ο πόλεμος Ρωσίας–Ουκρανίας δεν είναι απλώς ένας τοπικός πόλεμος. Είναι ένα “στρατιωτικό εργαστήριο” που παράγει, σε πραγματικό χρόνο, πολύτιμα διδάγματα για τη σύγχρονη φύση της μάχης. Από τροποποιήσεις συστημάτων, νέες τεχνικές, drones, anti-drones, μέχρι ηλεκτρονικό πόλεμο και logistics υπό διαρκή απειλή, οι εξελίξεις στο πεδίο δείχνουν το μέλλον του πολέμου.
Κι όμως, σε πολλά υπουργεία άμυνας, περιλαμβανομένης και της Ελλάδας, τα εξοπλιστικά προγράμματα και ο στρατιωτικός σχεδιασμός δείχνουν να αγνοούν αυτά τα διδάγματα. Όχι λόγω άγνοιας, αλλά λόγω μιας βαθύτερης ακαμψίας και επιλεκτικής ανάγνωσης της πραγματικότητας: “βλέπουν και παίρνουν μόνο όσα ταιριάζουν με τις επιλογές τους”.
Ο Πόλεμος στην Ουκρανία ως εργαστήριο δοκιμών
Η σύγκρουση κατέρριψε θεμελιώδεις στρατιωτικούς μύθους:
- Τα άρματα μάχης δεν είναι άτρωτα. Τεράστιες απώλειες ρωσικών αρμάτων (T-72, T-90) καταγράφηκαν από φθηνά αντιαρματικά όπλα και φονικά drones. Το δόγμα των θωρακισμένων κλονίστηκε.
- Η αεροπορική κυριαρχία δεν είναι εξασφαλισμένη. Η ρωσική Αεροπορία δεν πέτυχε την πλήρη καταστολή της ουκρανικής αεράμυνας, με αποτέλεσμα ένα πεδίο μάχης χωρίς κυρίαρχο στον αέρα.
- Ο κυβερνοπόλεμος και οι παρεμβολές αλλάζουν τις ισορροπίες. Ο πόλεμος διεξάγεται ταυτόχρονα στο έδαφος, στον κυβερνοχώρο και στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα. Η χρήση εμπορικών λύσεων όπως το Starlink και η επιτυχής παρεμβολή από ρωσικές μονάδες EW καθιστούν τα παραδοσιακά δόγματα ασύμβατα με την πραγματικότητα.
- Η επανάσταση των FPV drones: Οι επιθέσεις σε ρωσικά αεροδρόμια από σμήνη μικρών, φθηνών drones πρώτου προσώπου (FPV), που μεταφέρουν εκρηκτικά , απέδειξαν ότι η ζημιά μπορεί να είναι καταστροφική χωρίς καθόλου επανδρωμένα μέσα. Ταυτόχρονα, η χρήση fiber-optic drones, τα οποία καθοδηγούνται μέσω οπτικής ίνας και δεν εκπέμπουν σήμα, κατέστησε ακόμα δυσκολότερη την ανίχνευση.
Παρά τα παραπάνω, οι περισσότερες χώρες δεν έχουν επενδύσει επαρκώς σε anti-drone συστήματα: radar μικρής εμβέλειας, παρεμβολείς , laser, ακόμα και φυσικά μέσα αναχαίτισης, απουσιάζουν σε μονάδες πρώτης γραμμής. Η αδυναμία αναγνώρισης της απειλής από “φθηνά σμήνη” και η εμμονή κυρίως σε συστήματα που βασίζονται σε γραμμική, ακριβή τεχνολογία, συνιστά στρατηγικό ρίσκο.
Το φαινόμενο της “κλειδωμένης” επιλογής
Γιατί όμως αγνοούνται αυτά τα προφανή διδάγματα; Οι αιτίες είναι βαθύτερες και διαχρονικές:
Γραφειοκρατική και πολιτική αδράνεια
Μόλις ένα εξοπλιστικό πρόγραμμα “περάσει” από επιτροπές και συμφωνηθεί σε κυβερνητικό επίπεδο, κανείς δεν θέλει να το ξανανοίξει. Υπάρχει η αίσθηση ότι “αφού ξεκινήσαμε, δεν αλλάζουμε”. Η επαναπροσέγγιση θεωρείται απώλεια χρόνου και πολιτικού κεφαλαίου.
Βιομηχανικά και Γεωπολιτικά Συμφέροντα
Συχνά, οι επιλογές συστημάτων συνδέονται με οικονομικές συμφωνίες, παραγωγική συμμετοχή και γεωπολιτικές ισορροπίες. Τα όποια αντισταθμιστικά ωφελήματα και οι διεθνείς συμμαχίες συχνά υπερισχύουν της επιχειρησιακής λογικής.
Επιλεκτική ανάλυση (“Confirmation Bias”)
Αντί να διαβάζουν τα “lessons learned” με κριτική διάθεση, οι υπεύθυνοι στρατιωτικού σχεδιασμού εστιάζουν σε στοιχεία που επιβεβαιώνουν τις επιλογές τους. Π.χ. “και στην Ουκρανία χρησιμοποιούνται αρκετά άρματα”, παραβλέποντας ότι καταστρέφονται κατά δεκάδες από φθηνά drones ή χειροποίητες νάρκες.
Παράδοξα στη στρατιωτική προσαρμογή
Παρατηρείται ένα φαινόμενο “ημιπροσαρμογής”: κάποια νέα συστήματα προστίθενται (λίγα drones, κάποιες δυνατότητες EW), αλλά χωρίς συνολική αλλαγή φιλοσοφίας. Έτσι καταλήγουμε με:
- Μεγάλα ακριβά συστήματα, βαριά άρματα μάχης σε δόγματα κατάλληλα για Ψυχρό Πόλεμο,
- Συστηματα που δεν έχουν δικτυοκεντρική υποστήριξη,
- Drones χωρίς σαφή δομή C2 (Command and Control),
- έλλειψη C-UAS (Counter-UAS) ακόμα και σε κρίσιμες μονάδες.
Το αποτέλεσμα: ένα ακριβό, σύνθετο αλλά αναποτελεσματικό μίγμα παλιών και νέων στοιχείων, χωρίς ενιαίο στρατηγικό υπόβαθρο.
Τι πρέπει να αλλάξει – Πρακτικές προτάσεις
Ομάδες Lessons Learned
Ανάπτυξη αυτόνομων ομάδων (εντός ΓΕΕΘΑ ή ΥΠΕΘΑ) με καθήκοντα τη συνεχή αξιολόγηση στρατιωτικών εξελίξεων παγκοσμίως και την υποβολή υποχρεωτικών αναφορών προσαρμογής σχεδίων και εξοπλισμών.
Επένδυση σε Διττές Τεχνολογίες
Συστήματα που συνδυάζουν πολιτική και στρατιωτική χρήση: drones, anti-drone, συστήματα χαμηλού κόστους, τεχνητή νοημοσύνη, αισθητήρες παθητικής παρακολούθησης. Όχι μόνο ακριβά μεγάλα συστήματα, μαχητικά αεροσκάφη και “flagships”
Δομές για ταχεία δοκιμή & εφαρμογή νέων δυνανοτήτων
Δημιουργία ειδικών “ μονάδων ελέγχου-δοκιμών” για αξιολόγηση και επιχειρησιακή ενσωμάτωση νέων μέσων, από FPV drones, anti-drones, μέχρι κιτ ηλεκτρονικών παρεμβολών ή autonomous systems.
Στρατιωτική κουλτούρα καινοτομίας
Ενίσχυση της αποκεντρωμένης πρωτοβουλίας, της επιχειρησιακής ευελιξίας και της “μη γραμμικής” σκέψης. Η μάχη δεν κερδίζεται μόνο με προδιαγραφές αλλά με γρήγορη προσαρμογή.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μια ευκαιρία να ξαναδούμε τον τρόπο που σχεδιάζουμε την εθνική άμυνα. Οι στρατιωτικοί μύθοι καταρρέουν μπροστά στα μάτια μας: η τεχνολογία δεν είναι αποκλειστικότητα των μεγάλων δυνάμεων, η δύναμη πυρός δεν εξασφαλίζει πάντα την επικράτηση και τα “φτηνά μέσα” μπορούν να έχουν στρατηγικό αντίκτυπο.
Το ζητούμενο δεν είναι απλώς να “αγοράσουμε μεγάλα νέα συστήματα”, αλλά να αλλάξουμε μυαλά. Όποιος σχεδιάζει το μέλλον με εργαλεία του παρελθόντος, κινδυνεύει να μην έχει ρόλο στο αύριο.
*Ex. Vice President at Hellenic Aerospace Industry SA, Secretary General Hellenic Aerospace & Defense Industries Group
