by Γράφει: Ο Ταξίαρχος ΠΑ (εα) Χαράλαμπος Παπασπύρος*
Η διαμόρφωση και υλοποίηση στρατηγικών αποφάσεων για τη δομή δυνάμεων, τη στελέχωση και τον εκσυγχρονισμό των Ενόπλων Δυνάμεων αποτελούν κρίσιμες διαδικασίες για κάθε δημοκρατική χώρα. Η ποιότητα των αποφάσεων αυτών εξαρτάται από την ύπαρξη αξιόπιστης ανάλυσης, θεσμικού ελέγχου και διαφάνειας.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο ρόλος αυτός ανήκει στο Government Accountability Office (GAO) , έναν ανεξάρτητο μηχανισμό του Κογκρέσου, που αξιολογεί τη λειτουργία της εκτελεστικής εξουσίας και γνωμοδοτεί επί των νομοσχεδίων. Στην Ελλάδα, ενόψει της κατάθεσης του πολυνομοσχεδίου για την “Ατζέντα 2030”, το οποίο θα ρυθμίσει σοβαρά ζητήματα για την οργάνωση, την δομή δυνάμεων, το προσωπικό και την εξέλιξη των Ενόπλων Δυνάμεων προκύπτει εύλογα το ερώτημα:
Υπάρχουν αντίστοιχοι θεσμοί που να “ξετινάζουν” τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις πριν αυτές ψηφιστούν; Και αν ναι, λειτουργούν ουσιαστικά ή απλώς διακοσμητικά;
Το Αμερικανικό Παράδειγμα: Ο Ρόλος του GAO
Το GAO, ως ανεξάρτητο όργανο του Κογκρέσου, ιδρύθηκε για να διασφαλίζει τη χρηστή χρήση των δημόσιων πόρων και την τεκμηριωμένη χάραξη πολιτικής.
Στην έκθεση του Μαρτίου 2019 (GAO-19-385, Defense Strategy: Revised Analytic Approach Needed to Support Force Structure Decision-Making), αξιολόγησε το πώς το Υπουργείο Άμυνας (DOD) λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με τη δομή των ενόπλων δυνάμεων, στο πλαίσιο της Εθνικής Αμυντικής Στρατηγικής του 2018.
Η στρατηγική εκείνη σηματοδότησε στροφή προς την αντιμετώπιση των μεγάλων δυνάμεων, κυρίως της Κίνας και της Ρωσίας, και προειδοποίησε πως «η αποτυχία έγκαιρης προσαρμογής θα καταστήσει τη δύναμη άσχετη προς τις απειλές που αντιμετωπίζει».
Το GAO διαπίστωσε ότι το DOD χρησιμοποιούσε το σύστημα Support for Strategic Analysis (SSA), το οποίο όμως δεν παρείχε στους ανώτερους ηγέτες επαρκή αναλυτική στήριξη.
Εντόπισε τρία κύρια προβλήματα:
- Δυσκαμψία και πολυπλοκότητα των αναλυτικών εργαλείων, τα οποία ήταν παρωχημένα και δύσκολα στη χρήση.
- Απουσία εναλλακτικών προσεγγίσεων, οι κλάδοι δεν δοκίμασαν νέα σενάρια ή δομές, αλλά αναπαρήγαγαν τις υπάρχουσες.
- Έλλειψη κοινής (διακλαδικής) ανάλυσης, που να συγκρίνει επενδύσεις και προτεραιότητες σε επίπεδο συνόλου δυνάμεων.
Το GAO κστέληξε σε τρεις βασικές συστάσεις:
- Επανακαθορισμό και επικαιροποίηση των αναλυτικών προτάσεων,
- Έκδοση σαφούς καθοδήγησης για δοκιμή εναλλακτικών δομών,
- Δημιουργία ενιαίου μηχανισμού διακλαδικής ανάλυσης.
Το DOD συμφώνησε και ξεκίνησε δράσεις υλοποίησης, δείχνοντας πώς ένας ανεξάρτητος θεσμός μπορεί να ωθήσει σε αυτοκριτική και βελτίωση.
Η Ελληνική Πραγματικότητα: Υφιστάμενοι Θεσμοί και τα Όριά τους
Στην Ελλάδα, η νομοθετική διαδικασία για ζητήματα εθνικής άμυνας ακολουθεί την τυπική οδό: σύνταξη νομοσχεδίου από το Υπουργείο, δημόσια διαβούλευση, επεξεργασία από τη Μόνιμη Επιτροπή Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής και τελική ψήφιση.
Τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει κάποια θεσμικά βήματα για τη βελτίωση της ποιότητας της νομοθέτησης. Σημαντικό παράδειγμα αποτελεί η Επιτροπή Αξιολόγησης Ποιότητας της Νομοπαρασκευαστικής Διαδικασίας (ΕΑΠΝΔ), που λειτουργεί υπό τη Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης. Η Επιτροπή εξετάζει:
- αν τηρούνται οι αρχές καλής νομοθέτησης,
- αν υπάρχει επαρκής αιτιολόγηση και τεκμηρίωση,
- τη σαφήνεια, τη συνοχή και τη συνταγματικότητα των διατάξεων.
Η ύπαρξή της συνιστά ουσιαστικό βήμα προόδου, καθώς για πρώτη φορά επιχειρείται προληπτικός έλεγχος της ποιότητας των νόμων πριν από την ψήφισή τους.
Ωστόσο, η ΕΑΠΝΔ έχει κυρίως νομικο ρόλο. Δεν διαθέτει αρμοδιότητα να αξιολογεί:
- την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα μιας μεταρρύθμισης,
- τις οικονομικές επιπτώσεις και τη βιωσιμότητα,
- ή τη συνάφεια με τα εθνικά στρατηγικά δόγματα.
Επομένως, αν και ενισχύει τη διαφάνεια της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας, δεν παρέχει το είδος της αναλυτικής αξιολόγησης πολιτικής που προσφέρει το GAO στις ΗΠΑ.
Προς ένα Ολοκληρωμένο Σύστημα Αξιολόγησης Αμυντικής Πολιτικής
Για να υπάρξει ουσιαστικός θεσμικός έλεγχος, η Ελλάδα θα μπορούσε να οικοδομήσει πάνω στο παράδειγμα της ΕΑΠΝΔ και να δημιουργήσει έναν ειδικό ανεξάρτητο φορέα ανάλυσης και αξιολόγησης πολιτικών άμυνας και ασφάλειας, ο οποίος να λειτουργεί:
- υπό τη Βουλή των Ελλήνων, ώστε να διασφαλίζεται η ανεξαρτησία,
- με επιστημονικό προσωπικό εξειδικευμένο σε στρατιωτικές, οικονομικές και οργανωτικές αναλύσεις,
- και με αποστολή να αξιολογεί κάθε αμυντικό νομοσχέδιο πριν από την ψήφιση του, εκδίδοντας αναλυτικές εκθέσεις κόστους-οφέλους και ρίσκου.
Ο φορέας αυτός θα μπορούσε να λειτουργεί συμπληρωματικά προς την ΕΑΠΝΔ:
- Η ΕΑΠΝΔ να εγγυάται την ποιότητα και τυπική αρτιότητα της νομοθέτησης,
- ενώ ο νέος Ελληνικός Φορέας Αξιολόγησης Αμυντικής Πολιτικής να εξετάζει την ουσία και τη σκοπιμότητα των προτάσεων.
Μια τέτοια αρχιτεκτονική θα ενίσχυε την ανάλυση, τη λογοδοσία και τη διαφάνεια, στοιχεία θεμελιώδη για τη σύγχρονη δημοκρατική διακυβέρνηση.
Το αμερικανικό GAO δείχνει πως η αποτελεσματική εθνική άμυνα δεν είναι μόνο θέμα εξοπλισμών ή προσωπικού, αλλά και ικανότητας αυτοελέγχου και τεκμηριωμένης λήψης αποφάσεων.
Η Ελλάδα διαθέτει πλέον θεσμικούς πυρήνες, όπως η ΕΑΠΝΔ, που μπορούν να εξελιχθούν σε ουσιαστικούς μηχανισμούς αξιολόγησης, αρκεί να αποκτήσουν κατάλληλο προσωπικό, ανεξαρτησία και πρόσβαση σε δεδομένα.
Η θεσμική ωριμότητα ενός κράτους δεν μετριέται μόνο από τη δύναμη των Ενόπλων Δυνάμεών του, αλλά και από τη δυνατότητά του να ελέγχει τις ίδιες του τις αποφάσεις.
Σε αυτό το πεδίο, η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα και την ανάγκη να κάνει το επόμενο βήμα.
*Ex. Vice President at Hellenic Aerospace Industry SA
Secretary General Hellenic Aerospace & Defense Industries Group
