by Γράφει: Ο Ταξίαρχος ΠΑ (εα) Χαράλαμπος Παπασπύρος*
Τα νέα δεδομένα της ασφάλειας στην Ευρώπη
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο αναθεώρησης της αμυντικής της αρχιτεκτονικής, υπό τη σκιά των εντεινόμενων γεωπολιτικών απειλών, κυρίως λόγω του πολέμου στην Ουκρανία και της αυξανόμενης αβεβαιότητας σχετικά με τη μακροπρόθεσμη στρατιωτική στήριξη από τις ΗΠΑ. Στο πλαίσιο αυτό, υιοθετήθηκε ο Κανονισμός SAFE (Security Action for Europe, Regulation (ΕΕ) 2025/1106), με στόχο την παροχή στρατηγικής χρηματοδοτικής υποστήριξης και την ενίσχυση της βιομηχανικής αυτονομίας της Ευρώπης.
Σκοπός και βασικά χαρακτηριστικά του Κανονισμού SAFE
Το SAFE αποτελεί προσωρινό, αλλά ισχυρό εργαλείο πολιτικής βιομηχανικής ανάπτυξης, παρέχοντας έως 150 δισ. € σε χαμηλότοκα δάνεια προς κράτη-μέλη για από κοινού εξοπλιστικά προγράμματα. Η διάρκεια αποπληρωμής φθάνει τα 45 χρόνια, με ενδεχόμενη περίοδο χάριτος έως 10 χρόνια για το κεφάλαιο.
Απαραίτητη προϋπόθεση για συμμετοχή είναι ότι τουλάχιστον 65% της αξίας των υποστηριζόμενων έργων πρέπει να ανατεθεί σε εταιρείες που εδρεύουν στην ΕΕ, τον ΕΟΧ* ή την Ουκρανία, με περιθώριο τρίτων χωρών περιορισμένο στο 35% των εξαρτημάτων ή υπηρεσιών σε ένα προϊόν. Επιπλέον, ισχύουν αυστηροί όροι για τη διαχείριση, τη σχεδίαση και την παραγωγή κρίσιμων προϊόντων άμυνας αποκλειστικά εντός Ευρώπης.
Ο SAFE στοχεύει σε τομείς όπως πυρομαχικά, πυραυλικά συστήματα, συστήματα αεράμυνας, drones, στρατιωτική κινητικότητα, συστήματα C4ISTAR, διαστημικά συστήματα και κρίσιμες υποδομές.
Ο Κανονισμός επιβάλλει επίσης ότι οι τρεις μεγαλύτεροι δικαιούχοι δεν θα λάβουν πάνω από το 60% του συνολικού κονδυλίου, έτσι ώστε να αποφευχθεί συγκέντρωση πόρων και να εξασφαλιστεί ευρεία διασπορά.
Το ευρύτερο πλαίσιο: Readiness 2030 (ReArm Europe) και απελευθέρωση δημοσιονομικών περιορισμών
Παράλληλα, η πρόταση Readiness 2030 (αρχικά ονομαζόμενη “ReArm Europe”) του Μαρτίου 2025 προτείνει ένα ολοκληρωμένο πακέτο μέτρων αξίας περίπου 800 δισ. € για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας σε βάθος τετραετίας.
Το πακέτο περιλαμβάνει:
- 150 δισ. € δανειοδοτήσεις μέσω SAFE.
- Χορήγηση δημοσιονομικού χώρου στα κράτη-μέλη ώστε να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες κατά έως και 1,5% του ΑΕΠ κάθε χρόνο χωρίς να ενεργοποιούνται διαδικασίες υπέρβασης ελλειμμάτων, εκτιμώντας πρόσθετους 650 δισ. €
- Αναδιανομή υφιστάμενων ευρωπαϊκών κονδυλίων (π.χ. συνοχής) προς κρίσιμες υποδομές άμυνας.
- Ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Επενδυτικού Τράπεζας (EIB) ώστε να αναλάβει ρόλο χρηματοδότησης εταιρειών άμυνας και τεχνολογιών ασφαλείας — με προϋπολογισμό για μικρομεσαίες επιχειρήσεις έως 3 δισ. € σε πιστώσεις και εγγυήσεις.
- Δημιουργία “Savings and Investments Union”, δηλαδή μηχανισμών για να προσελκύσει ιδιωτικό κεφάλαιο στον αμυντικό τομέα
Στόχος είναι η ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας, η μείωση εξάρτησης από τρίτους (κυρίως τις ΗΠΑ) και η βελτίωση διαλειτουργικότητας και κοινής αγοράς στον αμυντικό τομέα.
Νομοθετικές απλοποιήσεις και βιομηχανικής κλίμακας πολιτική
Για να γίνει δυνατή η ταχεία ενίσχυση της παραγωγής άμυνας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει υποβάλει προτάσεις απλοποίησης της νομοθεσίας (Defence‑Simplification Omnibus), αφαιρώντας διοικητικά εμπόδια, επιταχύνοντας διαδικασίες για κοινές προκηρύξεις (EDF) και διευρύνοντας τη δυνατότητα χρηματοδότησης και για dual-use τεχνολογίες όπως ψηφιακά συστήματα, ηλεκτρονικά, χημικά και συστήματα επικοινωνίας.
Παράλληλα, έχει ενισχυθεί το ASAP (Act in Support of Ammunition Production), που υιοθετήθηκε το 2023 για να αντιμετωπίσει ελλείψεις σε πυρομαχικά. Το ASAP επιτρέπει άμεση χρηματοδότηση παραγωγής πυρομαχικών χωρίς να θεωρείται κρατική επιδότηση, επιταχύνοντας την παραγωγή έως και στο επίπεδο παραγωγής περίπου ενός εκατομμυρίου βολών ετησίως. Ωστόσο, ο προϋπολογισμός (περίπου 500 εκ. € μεταξύ 2023–2025) θεωρείται ανεπαρκής για τις ανάγκες
Επιπτώσεις για την ελληνική αμυντική βιομηχανία
Καθώς Ελλάδα είναι ενεργό μέλος ΕΕ και ΝΑΤΟ, οι ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες αυτές προσφέρουν:
- Δυνατότητα συμμετοχής σε χρηματοδοτικά προγράμματα, ειδικά σε τομείς όπως στρατιωτική κινητικότητα, drones και ηλεκτρονικές υποδομές.
- Ευκαιρίες για ελληνικές εταιρείες αμυντικής βιομηχανίας, ειδικά στην αλυσίδα προμηθειών, εφόσον συμμορφώνονται με τις όρους του SAFE.
- Αυξημένη διαφάνεια και ενότητα στον τρόπο σχεδιασμού εξοπλιστικών προγραμμάτων μέσω κοινών ευρωπαϊκών διαδικασιών.
- Απαλλαγή από δημοσιονομικά εμπόδια, αφού οι αμυντικές δαπάνες μπορεί να εξαιρεθούν από τους κοινούς κανόνες περί ελλειμμάτων, κάνοντας επιτρεπτό ένα πιο φιλόδοξο πρόγραμμα εξοπλισμών
Επιπλέον, οι ελληνικές αρχές θα πρέπει να προετοιμαστούν για συμμόρφωση με τις απαιτήσεις κατανομής (≥ 65 % προέλευση εντός ΕΕ/Ουκρανίας) και τοποθέτησης κρίσιμων δραστηριοτήτων εντός ευρωπαϊκού εδάφους.
Πίνακας Κριτηρίων Επιλεξιμότητας – Κανονισμός SAFE
Προκλήσεις και μελλοντικές προοπτικές
Παρά τις δυνατότητες, υπάρχουν σοβαρές προκλήσεις:
- Κίνδυνος συγκεντρώσεως πόρων σε λίγα μέλη-κράτη αν δεν τηρηθούν οι κανόνες κατανομής (π.χ. ≤ 60 % στα τρία μεγέθη κράτη) .
- Χρονικοί περιορισμοί: τα EDF/EDIP προγράμματα έχουν πιο αργές διαδικασίες σε σχέση με τις έκτακτες ανάγκες όπως για πυρομαχικά, όπου το ASAP ήταν πιο δυναμικό.
- Προστασία μικρών επιχειρήσεων: οι SMEs πρέπει να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις του κανονισμού και να αξιοποιήσουν τα νέα εργαλεία (π.χ. μέσω EIB, χρηματοδοτών εγγυήσεων).
- Διπλή χρήση τεχνολογιών (dual-use): η ενοποίηση πολιτικών ασφαλείας και τεχνολογικής καινοτομίας απαιτεί συντονισμένες δράσεις για να ενθαρρύνεται συνεργασία μεταξύ αμυντικού και πολιτικού τομέα .
Ο Κανονισμός SAFE, σε συνδυασμό με την ευρύτερη πρωτοβουλία Readiness 2030, σηματοδοτεί μια τομή στην ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας. Μέσω χρηματοδοτήσεων, δημοσιονομικής ευελιξίας, νομικών απλοποιήσεων και στοχευμένων βιομηχανικών πολιτικών, η Ευρώπη επιχειρεί να ενδυναμώσει την αυτονομία της, να εξασφαλίσει την επάρκεια οπλικών συστημάτων και να ενισχύσει την τεχνολογική της βιομηχανία.
Για τη χώρα μας, αυτό ανοίγει ευκαιρίες, αλλά και απαιτεί προετοιμασία και στρατηγική συμμόρφωση με τα νέα ευρωπαϊκά πλαίσια.
Υ.Γ
ΕΟΧ είναι το ακρώνυμο για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (στα αγγλικά EEA – European Economic Area).
Τι είναι ο ΕΟΧ;
Ο ΕΟΧ είναι μια συμφωνία που επιτρέπει σε τρεις χώρες εκτός ΕΕ — Νορβηγία, Ισλανδία και Λιχτενστάιν — να συμμετέχουν στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά, χωρίς να είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
*Ex. Vice President at Hellenic Aerospace Industry SA
Secretary General Hellenic Aerospace & Defense Industries Group
