by Γράφει: Ο Ταξίαρχος ΠΑ (εα) Χαράλαμπος Παπασπύρος*
Η εμπιστοσύνη προς έναν υπουργό Εθνικής Άμυνας δεν είναι απλώς θέμα πολιτικής επιλογής, αφορά την αξιοπιστία του λόγου του, το ήθος της διαχείρισης, την ειλικρίνεια και τη σχέση του με το προσωπικό των Ενόπλων Δυνάμεων. Όταν σε σειρά ζητημάτων παρατηρούνται ενδείξεις υποβάθμισης της αλήθειας, ή χρήσης τεχνικών αποπροσανατολισμού, η υπόθεση της εμπιστοσύνης δοκιμάζεται.
Παρακάτω εξετάζονται οι βασικές αιτιάσεις που διατυπώνεις και αναλύονται οι πιθανές συνέπειες.
Οι βασικές αιτιάσεις
1. Απαξιωτικός λόγος προς τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων
Ένας από τους βασικούς πυλώνες της εμπιστοσύνης είναι ο σεβασμός προς όσους υπηρετούν.
- χρησιμοποιεί εκφράσεις όπως «ψάρακες» για νέους αξκους,
- υπονοεί έλλειψη επαγγελματισμού ή αφοσίωσης χωρίς τεκμηριωμένα στοιχεία,
- αφήνει υπονοούμενα ότι οι παραιτήσεις ή οι αποχωρήσεις οφείλονται σε δήθεν «ηθική χαλάρωση» ή πρόωρη ικανοποίηση προσδοκιών,
τότε η σχέση είναι ήδη μεροληπτική.
Στην επικαιρότητα, ο κ. Δένδιας ανέφερε ότι «η μείωση της ανεργίας, η προσφορά της αγοράς με υψηλότερες αμοιβές» αποτελούν παράγοντες που ωθούν στελέχη να αποχωρούν, μια εκδοχή που μεταθέτει ευθύνη στα ίδια τα στελέχη και στην αγορά, όχι στη διοίκηση ή στο σύστημα.
Αυτό το είδος λόγου, όταν επαναλαμβάνεται, υποσκάπτει το ηθικό και δημιουργεί μια εικόνα «εσωτερικής αντιπαλότητας» ανάμεσα στην πολιτική ηγεσία και τα στελέχη.
2. Παρουσίαση «μισής αλήθειας» ή ανακριβών στοιχείων
Ένα αγαπημένο όπλο όσων θέλουν να διατηρούν κυρίαρχο τον λόγο είναι να αναμιγνύουν ακριβά στοιχεία, επιλεκτικά στατιστικά και γενικεύσεις, έτσι ώστε το κοινό ,ειδικά μη ειδικοί, να μην μπορεί να τα ελέγξει εύκολα.
Στατιστικές συγκρίσεις με τις ΗΠΑ: Η απλή σύγκριση π.χ. αριθμών στελεχών, αναλογίας δαπανών, όπλων κ.ά. μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ είναι εντυπωσιακή, αλλά πολύ παραπλανητική, επειδή οι δομές, οι αποστολές, οι δεσμεύσεις, οι γεωγραφικές απαιτήσεις, οι οικονομικές δυνατότητες και οι ιστορικές διαδρομές διαφέρουν ριζικά. Χωρίς σωστή αναγωγή, μη υπολογισμό δυνάμεων των εφέδρων και εθνοφρουράς των ΗΠΑ και διευκρινήσεις, τέτοιες συγκρίσεις μετατρέπονται σε ρητορική «φθηνού εντυπωσιασμού».
Ακίνητη περιουσία των Ε.Δ. / τετραγωνικά ανά άτομο: Στο πλαίσιο του νομοσχεδίου για διαχείριση ακίνητης περιουσίας, ο κ. Δένδιας επικαλέστηκε το ΤΕΘΑ στην Πλάκα, που στεγάζει 29 άτομα σε 2.400 τ.μ. και υπογράμμισε ότι έτσι «κάθε υπάλληλος έχει 60-70 τ.μ. ως διαθέσιμα».
Το πρόβλημα είναι ότι δεν αναφέρει ποια τμήματα ασκούν έργο σε εκείνο το κτίριο, ποια υποστήριξη χρειάζεται, ποια τμήματα είναι κοινόχρηστα, ποιο ποσοστό των τετραγωνικών χρησιμοποιείται για λειτουργίες υποστήριξης (αίθουσες, αποθηκευτικοί χώροι, τεχνικές υποδομές), και ποιο είναι το ιστορικό καθεστώς του κτιρίου. Η χρήση του 60-70 τ.μ. ως απόδειξη σπατάλης ανεξαρτήτως του πραγματικού λειτουργικού κόστους και του εμβαδού των υποστηρικτικών χώρων είναι ενδεικτική μιας πρόχειρης ρητορικής.
Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη αναφορά του στην Βουλή : “Το 1974 ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο μακαρίτης, επέτρεψε την εξέλιξη των Υπαξιωματικών σε Αξιωματικούς, για να συμπληρώσει κενά των Ενόπλων Δυνάμεων. …” . Πρόκειται για μια ανακριβή και ανιστόρητη δήλωση μιας και οι υπξκοι εξελίσσοντο σε αξιωματικούς πολύ πριν το 1974.
Το ζήτημα δεν είναι απλά αν έχει δίκιο ή άδικο, είναι ότι η παρουσίαση μονομερών ή αποσπασματικών στοιχείων δημιουργεί πλαίσιο όπου η κριτική φαίνεται «αντιπατριωτική» ή «αποδιοργανωτική»
3. Τεχνικές κοινωνικού αυτοματισμού ενάντια στο προσωπικό των Ε.Δ.
Όταν η ρητορική μεταφέρει την ευθύνη στα ίδια τα στελέχη, και όταν οι αποχωρήσεις παρουσιάζονται ως συνέπεια ατομικών επιλογών ή «αγοράς», τότε δημιουργείται ένα κλίμα εσωτερικής διάσπασης: «Εσείς δημιουργήσατε το πρόβλημα».
Αυτή η τεχνική, κοινωνικού αυτοματισμού, στοχεύει στο να στρέψει την κοινή γνώμη εναντίον του προσωπικού, να δείξει ότι οι ενστάσεις προέρχονται από «ιδιωτικά συμπλέγματα» ή «καταγγελίες για να δημιουργηθεί εντύπωση», και όχι από πραγματικές ανάγκες ή προβλήματα.
Ένα παράδειγμα: λέγοντας ότι «οι αυξήσεις θα γίνουν μέσω εξοικονομήσεων από συγχωνεύσεις στρατοπέδων», η ευθύνη για όποιο κόστος ή όποια δυσλειτουργία μετατίθεται στη “διοικητική αναδιοργάνωση” των Ε.Δ. αντί να είναι αναμενόμενο από τη στρατηγική ηγεσία.
Αν δε στην ίδια ρητορική εντάσσονται αξιώσεις περί πισίνας της 1ης Στρατιάς, «σοβαρής διαχείρισης ακινήτων» ή «καταπολέμησης σπατάλης», τότε η αφήγηση γίνεται: «Δεν είμαστε εμείς οι κακοί, εσείς ήσασταν τα «υπερβολικά αιτήματα» ή οι «πλεονάζουσες διεκδικήσεις».»
4. Άρνηση ή δισταγμός για συμμετοχή στο SAFE όταν προσφέρει ευνοϊκούς όρους
Το πρόγραμμα SAFE (Security Action for Europe) αποτελεί μέρος του ευρύτερου σχεδίου ReArm Europe 2030, με στόχο να προσφέρει μακροχρόνια, χαμηλότοκα δάνεια για επενδύσεις σε αμυντικές δυνατότητες και να ενισχύσει την παραγωγή εντός Ε.Ε.
Η Ελλάδα, θεωρήθηκε «ουραγός» στο SAFE, με πρόταση περίπου 787 εκατ. ευρώ, πολύ μικρότερη σε σύγκριση με άλλες χώρες, ενώ, σύμφωνα με ρεπορτάζ, ο ίδιος ο υπουργός Εθνικής Άμυνας στην αρμόδια επιτροπή είχε δηλώσει ότι η Ελλάδα δεν προτίθεται να συμμετάσχει στον κανονισμό λόγω δημοσιονομικών περιορισμών.
Αν ισχύει ότι ένας υπουργός επιδιώκει να κρατήσει την Ελλάδα εκτός αυτού του μηχανισμού, ενώ είναι διαδικασία που εγκρίθηκε από την Ε.Ε. και προσφέρει όρους που μπορεί να είναι ευνοϊκότεροι από το δανεισμό στην κοινή αγορά με 10ετη περίοδο χάριτος, τότε τίθεται το ερώτημα: γιατί αποφεύγεται η συμμετοχή; Είναι ζήτημα ανετοιμότητας ή στρατηγικής; Είναι ζήτημα δημοσιονομικού «κόστους» ή πολιτικής σκοπιμότητας;
Ορισμένοι οικονομικοί κύκλοι έχουν ασκήσει κριτική πως η απόρριψη του SAFE (ή η καθυστέρηση στην ένταξη) μπορεί να στερήσει από τη χώρα χρηματοδοτικά εργαλεία με ευνοϊκότερους όρους από ό,τι θα είχε στη διεθνή αγορά.
Την ίδια ώρα, το παράλληλο πρόγραμμα ReArm Europe αφορά κυρίως εθνικές προμήθειες που, όπως σχολιάζουν ειδικοί, καταλήγουν σχεδόν πάντα στις ίδιες μεγάλες χώρες-προμηθευτές.
Αν όντως υπήρχε πρόθεση να στηριχθεί η ελληνική αμυντική βιομηχανία, η αποστασιοποίηση από το SAFE μοιάζει τουλάχιστον αντιφατική
5. Διαχείριση της ακίνητης περιουσίας ως όπλο ρητορικής και όχι ουσιαστικής λύσης
Το πολυνομοσχέδιο για αξιοποίηση ακινήτων των Ενόπλων Δυνάμεων ψηφίστηκε με στόχο (κατά τον υπουργό) να αντιμετωπιστεί και «στεγαστικό πρόβλημα των στελεχών».
Ωστόσο:
Ο τρόπος που παρουσιάστηκαν στοιχεία (π.χ. το παράδειγμα του ΤΕΘΑ στην Πλάκα) δείχνει μια προσέγγιση κυρίως επικοινωνιακή παρά αναλυτική
Δεν δημοσιεύονται (τουλάχιστον δημόσια) αναλυτικές καταστάσεις για κάθε ακίνητο: ποια είναι η χρήση, ποια τα κόστη συντήρησης, ποιο μέρος δεν λειτουργεί, ποιο μέρος είναι αχρησιμοποίητο, ποιο θα επανέλθει ως τοπικές ανάγκες και πόσο εισόδημα θα αποδώσει.
Η προτεραιότητα δεν φαίνεται να είναι η βιώσιμη και ισόρροπη διαχείριση, αλλά η ρητορική ότι «υπερβολές υπήρχαν στο παρελθόν, τώρα έρχονται λύσεις».
Όταν λοιπόν η διαχείριση της ακίνητης περιουσίας γίνεται αντικείμενο πολιτικής ρητορικής πρώτα και εφαρμογής μετά και μάλιστα με ασάφειες τότε η εμπιστοσύνη αλλοιώνεται.
Γιατί όλα αυτά υπονομεύουν την εμπιστοσύνη
Απώλεια διαύγειας: Όταν οι εξηγήσεις είναι αποσπασματικές, οι στατιστικές επιλεκτικές και τα νούμερα μεροληπτικά, ο πολίτης μένει με την αίσθηση ότι «κάτι κρύβεται».
Δημιουργία διχασμού “ηγεσία — προσωπικό”: Η ρητορική που στρέφει το ένα εναντίον του άλλου διασπά την ενότητα, αποδυναμώνει το προσωπικό και μετατρέπει τη διαφωνία σε εσωτερική σύγκρουση.
Δημιουργία «ψευδούς διλήμματος»: Προβάλλοντας την επιλογή «είτε μας εμπιστεύεστε είτε είστε με τους «κακομαθημένους»», η πολιτική ηγεσία περιορίζει τη δυνατότητα θετικής κριτικής.
Υποβάθμιση θεσμικών ελέγχων: Όταν ένας υπουργός αντιπαραβάλλει «εμείς κάνουμε μεταρρύθμιση, οι άλλοι κριτική» αποδυναμώνει τον ρόλο της αντιπολίτευσης, των επιτροπών και των θεσμικών οργάνων.
Έλλειψη συνέπειας: Αν κάποια προτάγματα (π.χ. συμμετοχή σε ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία) αρχικά απορρίπτονται και στη συνέχεια υιοθετούνται, δημιουργείται εντύπωση αντιφάσεων ή αναδίπλωσης
Η εμπιστοσύνη δεν κερδίζεται με διακηρύξεις και φουτουριστικές παρουσιάσεις, αλλά με συνέπεια, διαφάνεια και σεβασμό. Ένα υπουργείο Άμυνας που θέλει να είναι αποτελεσματικό, πρέπει:
- Να δημοσιοποιεί αναλυτικά στοιχεία για τα ακίνητα, τις δαπάνες, τη στελέχωση με όρους κατανοητούς και ελέγξιμους.
- Να συζητά τα δημοσιονομικά εργαλεία (όπως το SAFE) όχι με ιδεολογική άρνηση εκ των προτέρων, αλλά με συγκριτική αξιολόγηση κόστους-οφέλους.
- Να αποφεύγει γενικεύσεις και υπεραπλουστεύσεις όταν αναφέρεται στο προσωπικό, να ακούει τις πραγματικές ανάγκες και να μην τις αντιμετωπίζει ως «ζημίωση».
- Να μην αξιοποιεί το προσωπικό ως “προπαγανδιστικό εργαλείο”.
Αν κάποιος υπουργός δεν εφαρμόζει αυτά τα βασικά, τότε το ερώτημα δεν είναι εάν τον εμπιστεύεσαι, αλλά πώς θα απαιτήσεις διαφάνεια, λογοδοσία και σεβασμό και ποιος θα τον ελέγχει καθημερινά.
Οι Ένοπλες Δυνάμεις χρειάζονται πολιτική ηγεσία που θα τις εμπνέει, όχι θα τις διχάζει.
*Ex. Vice President at Hellenic Aerospace Industry SA
Secretary General Hellenic Aerospace & Defense Industries Group
