by Γράφει: Ο Δρ. Michael Rubin*
Ήταν ίσως το κεντρικό επίτευγμα της Συνόδου Κορυφής της G20 που φιλοξενήθηκε στο Νέο Δελχί το 2023. Στις 10 Σεπτεμβρίου 2023, η Ινδία, η Σαουδική Αραβία, η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες υπέγραψαν μνημόνιο κατανόησης για την ίδρυση του Οικονομικού Διαδρόμου Ινδίας–Μέσης Ανατολής–Ευρώπης (IMEEC).
Η σύλληψη ήταν ταυτόχρονα απλή και σοφή: η Ινδία θα αποτελέσει οικονομική υπερδύναμη του 21ου αιώνα. Οι αγορές της δεν βρίσκονται μόνο προς ανατολάς αλλά και προς δυσμάς. Η Ευρώπη, από την πλευρά της, αναζητά εμπορικές οδούς και ασφάλεια στις αλυσίδες εφοδιασμού. Στον πυρήνα του σχεδίου IMEEC προβλέπεται ένα δίκτυο μεταφοράς εμπορευμάτων μέσω θαλάσσης και σιδηροδρόμου: από τον βόρειο Ινδικό Ωκεανό προς τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με μεταφόρτωση στη Χάιφα, και στη συνέχεια εκ νέου δια θαλάσσης μέσω της Ανατολικής Μεσογείου προς την Ελλάδα και την Ιταλία, και από εκεί στην ευρωπαϊκή αγορά. Η ομορφιά του σχεδίου έγκειται στο ότι επιτρέπει στην Ευρώπη να παρακάμψει όλους τους κακόβουλους δρώντες—τη Ρωσία, το Ιράν και την Τουρκία.
Η επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, ο πόλεμος Ισραήλ–Ιράν και η αναστάτωση στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας ανάγκασαν το σχέδιο να τεθεί σε προσωρινή αναστολή. Ενώ η παγκόσμια προσοχή στράφηκε στις επιθέσεις των Χούθι κατά του Ισραήλ, η Ινδία υπέστη επίσης πλήγμα. Το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης του Ιράν ελέγχει και αποκομίζει σημαντικά κέρδη από τις μεταφορές και την εφοδιαστική εντός του Ιράν. Επειδή το IMEEC παρακάμπτει το Ιράν, ορισμένοι αξιωματούχοι εντός της Ισλαμικής Δημοκρατίας φαίνεται να ενθάρρυναν τους Χούθι να επιτεθούν σε ινδικά πλοία, με σκοπό να ανακατευθύνουν το εμπόριο προς τη Βόρεια Διαδρομή μέσω Ιράν προς Ρωσία και Τουρκία.
Με την εκεχειρία Ισραήλ–Γάζας σε ισχύ, η στιγμή είναι κατάλληλη για την αναβίωση του IMEEC. Η πρώτη κυβέρνηση Τραμπ οδήγησε στις Συμφωνίες του Αβραάμ, το σχήμα “3+1” και το Φόρουμ Φυσικού Αερίου Ανατολικής Μεσογείου—όλα δείχνουν ότι η παρούσα διοίκηση έχει όρεξη για μεγαλεπήβολες διπλωματικές πρωτοβουλίες. Το IMEEC είναι εξαιρετικά κατάλληλο για να αποτελέσει ένα σχέδιο με ιστορική παρακαταθήκη, στο οποίο ο Τραμπ θα επενδύσει πλήρως, παρά την τάση της δεύτερης θητείας του προς το Πακιστάν.
Για να πετύχει όμως το IMEEC, η Ινδία δεν μπορεί απλώς να βασιστεί στον Τραμπ, πρέπει να είναι ενεργή στην οικοδόμηση των θεμελίων. Ο Τραμπ μπορεί να διεκδικήσει τα εύσημα, αλλά οι διπλωμάτες και οι αναλυτές θα γνωρίζουν την αλήθεια. Η Ελλάδα και η Κύπρος προσφέρουν πολλά πλεονεκτήματα στο IMEEC—και ίσως το σημαντικότερο είναι η «μυϊκή μνήμη» τους από προηγούμενες πρωτοβουλίες. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, συμμετέχουν σε τριμερείς και πολυμερείς μηχανισμούς που εμφανίστηκαν σχεδόν από το πουθενά και προχώρησαν σταθερά. Με απλά λόγια: η Αθήνα και η Λευκωσία ξέρουν πώς να το κάνουν αυτό.
Ξεχωρίζει επίσης η ικανότητα Ελλάδας και Κύπρου να λειτουργούν ως έντιμοι διαμεσολαβητές μεταξύ του Παγκόσμιου Βορρά και του Παγκόσμιου Νότου. Είναι σταθεροί σύμμαχοι του Ισραήλ, αλλά διατηρούν στενές και μακροχρόνιες σχέσεις με αραβικά κράτη. Και οι δύο έχουν διαχρονικούς δεσμούς με την Ινδία—η Κύπρος και η Ινδία υπήρξαν βρετανικές αποικίες και αργότερα συνεργάστηκαν στο Κίνημα των Αδεσμεύτων. Ένας από τους στόχους της Ελλάδας, εξάλλου, είναι η αναβάθμιση των σχέσεων με την Ινδία. Το 2023, ο Πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι έγινε ο πρώτος Ινδός ηγέτης που επισκέφθηκε την Ελλάδα μετά από 40 χρόνια, και ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανταπέδωσε την επίσκεψη την επόμενη χρονιά. Ο Υπουργός Άμυνας Νίκος Δένδιας πρότεινε πρόσφατα ένα τριμερές σχήμα ναυτικής συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας, Ινδίας και Ηνωμένου Βασιλείου, το οποίο θα μπορούσε να μεταβάλει σημαντικά το επιχειρησιακό περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο και την Ερυθρά Θάλασσα—αν όχι και στον ευρύτερο Ινδικό Ωκεανό.
Υπάρχουν πολλαπλά πλεονεκτήματα που καθιστούν το IMEEC ελκυστικό—και που καθιστούν την Ελλάδα και την Κύπρο ιδανικούς ευρωπαϊκούς κόμβους του. Εάν το IMEEC πρόκειται πραγματικά να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην Πρωτοβουλία «Ζώνη και Οδός» της Κίνας, οφείλει να ανταποκριθεί στα ναυτιλιακά πλεονεκτήματα που η Κίνα έχει οικοδομήσει την τελευταία δεκαετία. Η Ελλάδα και η Κύπρος το επιτυγχάνουν αυτό. Η Ελλάδα διαθέτει τον μεγαλύτερο εμπορικό στόλο στον κόσμο, ενώ η Κύπρος συγκαταλέγεται στις δέκα πρώτες χώρες παγκοσμίως. Η εγγύτητα και των δύο χωρών τόσο στη Διώρυγα του Σουέζ όσο και στο Ισραήλ προσφέρει ένα στρατηγικό πλεονέκτημα που κανένας άλλος ευρωπαϊκός εταίρος του IMEEC δεν απολαμβάνει.
Η Ελλάδα προσφέρει επίσης κρίσιμες υποδομές. Η χώρα διαθέτει πολλαπλά λιμάνια που μπορούν να λειτουργήσουν ως πύλες προς τη νοτιοανατολική Ευρώπη. Η Θεσσαλονίκη είναι σχεδόν «κομμένη και ραμμένη» για αυτόν τον σκοπό. Η αξιοποίηση του λιμένα Πειραιά, κοντά στην Αθήνα, θα απαιτούσε την απομάκρυνση του κινεζικού ελέγχου—μια αναγκαιότητα που η κυβέρνηση των ΗΠΑ επιχειρεί ήδη να αντιμετωπίσει. Παράλληλα, το μέλος του IMEEC, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, έχουν ήδη αναβαθμίσει τη Λεμεσό, έναν από τους κύριους κυπριακούς λιμένες. Η Λευκωσία πρόκειται σύντομα να ανοίξει διαγωνισμό για την αναβάθμιση του λιμένα Λάρνακας. Με την ίδρυση του θαλάσσιου ανθρωπιστικού διαδρόμου της Γάζας, η Κύπρος έχει ήδη αποδείξει το πλεονέκτημα της εγγύτητας—μόλις λίγες ώρες δια θαλάσσης από το Ισραήλ, τον Λίβανο και τη Συρία.
Υπάρχουν επίσης θεσμικά πλεονεκτήματα στη συνεργασία με την Ελλάδα και την Κύπρο αυτή τη χρονική στιγμή. Ενώ η προσοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης συχνά είναι αποσπασματική και εξαρτάται από την εκάστοτε προεδρία, οι συγκυρίες ευνοούν την εστίαση στο IMEEC: η Κύπρος θα αναλάβει την προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2026 και η Ελλάδα το δεύτερο εξάμηνο του 2027.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι συγκυρίες είναι επίσης ευνοϊκές. Ως γερουσιαστής, ο νυν Υπουργός Εξωτερικών Marco Rubio ήταν συν-συγγραφέας του Νόμου για την Εταιρική Σχέση Ασφάλειας και Ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο του 2019, ο οποίος δημιούργησε το Κέντρο Ενέργειας Ανατολικής Μεσογείου και καθιέρωσε υποχρεωτική αναφορά για τις ενεργειακές υποδομές—μια βάση που μπορεί πλέον να επεκταθεί για να προωθήσει το IMEEC. Ο Νόμος East Med Gateway—που εκκρεμεί ενώπιον του παρόντος Κογκρέσου—χτίζει πάνω σε αυτή τη βάση και επιχειρεί να επαναφέρει την προσοχή στο IMEEC· οι Ινδοί αξιωματούχοι θα πρέπει να ασκήσουν πίεση στο Κογκρέσο ώστε να δοθεί προτεραιότητα στο ζήτημα μόλις λήξει η αναστολή λειτουργίας της αμερικανικής κυβέρνησης.
Η στροφή του Τραμπ προς το Πακιστάν έχει προκαλέσει δυσαρέσκεια στην Ινδία, αλλά η θητεία του είναι περιορισμένη· η λογική πίσω από το IMEEC είναι γενεαλογική. Όποιες κι αν είναι οι τρέχουσες διαθέσεις του Νέου Δελχί προς την Ουάσιγκτον, το IMEEC είναι κρίσιμο για το εμπόριο και για τον περιορισμό της επιρροής και της μόχλευσης της Κίνας στις αλυσίδες εφοδιασμού. Παρότι η προσοχή στην Ουάσιγκτον είναι συχνά βραχύβια και το IMEEC κινδυνεύει να παραμεριστεί, όχι μόνο το Νέο Δελχί αλλά και η Αθήνα και η Λευκωσία διαθέτουν την ικανότητα και την επιμονή για να το προωθήσουν. Το μόνο που απαιτείται είναι συντονισμένη και διαρκής διπλωματική κινητοποίηση από την Ινδία, ώστε να καταστεί σαφές ότι είναι «ανοικτή για δουλειές» και ότι το IMEEC είναι το όχημα με το οποίο θα προωθήσει το εμπόριό της.
*Ο Δρ. Michael Rubin έχει διδακτορικό και μεταπτυχιακό στην ιστορία από το Πανεπιστήμιο Yale, όπου απέκτησε επίσης πτυχίο στη βιολογία. Ανώτερος συνεργάτης στο American Enterprise Institute, όπου ειδικεύεται στο Ιράν, την Τουρκία και την ευρύτερη Μέση Ανατολή. Είναι συγγραφέας και συν-επιμελητής αρκετών βιβλίων που διερευνούν τη διπλωματία, την ιρανική ιστορία, τον αραβικό πολιτισμό.
