by Γράφει: Ο Δημήτρης Απόκης*
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που στα χαρτιά εμφανίζεται ως φάρος συλλογικής ευημερίας και κοινών αξιών, παλεύει εδώ και καιρό με την ένταση μεταξύ της υπερεθνικής φιλοδοξίας και της εθνικής κυριαρχίας. Η ενεργοποίηση του Άρθρου 122 για την αόριστη ακινητοποίηση των παγωμένων ρωσικών κυρίαρχων περιουσιακών στοιχείων και η εφαρμογή του Νέου Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο – αποκάλυψαν βαθιές ρωγμές σε αυτή την ευαίσθητη ισορροπία. Αυτές οι αποφάσεις, ενώ υποτίθεται ότι στοχεύουν στην αντιμετώπιση επειγουσών γεωπολιτικών και ανθρωπιστικών προκλήσεων, υπογραμμίζουν μια αυξανόμενη απόσταση μεταξύ της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών και του εθνικού συμφέροντος των κρατών μελών.
Μακριά από το να προάγουν την ενότητα, αποκαλύπτουν πώς οι διαδικαστικοί ελιγμοί της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κινδυνεύουν να αποξενώσουν φωνές που δίνουν προτεραιότητα σε ρεαλιστικές, εθνικά προσαρμοσμένες προσεγγίσεις.
Ο Ελιγμός του Άρθρου 122: Παράκαμψη της Διαφωνίας για τα Παγωμένα Ρωσικά Περιουσιακά Στοιχεία
Σε μια γρήγορη και αμφιλεγόμενη κίνηση, οι πρέσβεις της ΕΕ ενεργοποίησαν το Άρθρο 122 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης – μια σπάνια χρησιμοποιούμενη διάταξη έκτακτης ανάγκης που συνήθως προορίζεται για φυσικές καταστροφές ή σοβαρές οικονομικές κρίσεις – για την αόριστη ακινητοποίηση περίπου 210 δισεκατομμυρίων ευρώ σε παγωμένα περιουσιακά στοιχεία της ρωσικής κεντρικής τράπεζας που βρίσκονται εντός του μπλοκ.
Αυτή η απόφαση, που βασίζεται σε κυρώσεις που επιβλήθηκαν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, ανοίγει τον δρόμο για τη διοχέτευση των έκτακτων κερδών από αυτά τα περιουσιακά στοιχεία (εκτιμώμενα σε 3-5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως) προς ένα πακέτο δανείου για την άμυνα και την ανοικοδόμηση του Κιέβου. Οι υποστηρικτές χαιρέτισαν την κίνηση ως τολμηρό βήμα για την απόδοση ευθύνης στη Μόσχα.
Ωστόσο, αυτή η φαινομενική συναίνεση κρύβει βαθιές διαιρέσεις, που ενισχύονται από τη στρατηγική χρήση του Άρθρου 122 από την Επιτροπή για την παράκαμψη της ομοφωνίας. Η Ουγγαρία, υπό τον Πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν, εξέφρασε την αντίθεσή της, προειδοποιώντας ότι η κατάσχεση θα μπορούσε να προκαλέσει ρωσική αντίποινα, να υπονομεύσει την παγκόσμια εμπιστοσύνη στην Ευρώπη και να εκθέσει το μπλοκ σε νομικές προκλήσεις βάσει του διεθνούς δικαίου. Ηγέτες στην Ιταλία, το Βέλγιο, τη Βουλγαρία και τη Μάλτα έχουν παρόμοιες επιφυλάξεις, υπερασπιζόμενοι εναλλακτικούς μηχανισμούς χρηματοδότησης. Οι θέσεις τους αντανακλούν όχι εμπόδιο, αλλά μια τεκμηριωμένη εκτίμηση των εγχώριων ευπαθειών.
Οι νότιες οικονομίες, που ακόμα αναρρώνουν από ενεργειακά σοκ, φοβούνται πληθωριστικές επιπτώσεις ή αντίποινα που θα επιβαρύνουν δυσανάλογα μικρότερους εξαγωγείς. Εδώ, ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προσελκύει έλεγχο. Προτείνοντας και επιταχύνοντας το Άρθρο 122 ως «νομική παράκαμψη», το θεσμικό όργανο παραμέρισε αποτελεσματικά την εξουσία βέτο της Ουγγαρίας μέσω ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία, δίνοντας στον εαυτό του ευρεία εξουσία έκτακτης ανάγκης. Αυτή η διαδικαστική μανούβρα, αποτελεί παράδειγμα γραφειοκρατικής υπερβάσεως που εδώ και καιρό απογοητεύει τα κράτη μέλη.
Η επιμονή των Βρυξελλών στην ομοιομορφία – αντιμετωπίζοντας μια γεωπολιτική αντιπαράθεση σαν να ήταν ανεμοστρόβιλος – αγνοεί τις διαφοροποιημένες ανοχές κινδύνου των εθνών στην περιφέρεια της Ευρώπης. Οι επικριτές δικαιολογημένα υποστηρίζουν ότι τέτοιες τακτικές διαβρώνουν το εθελοντικό πνεύμα της ευρωπαϊκής συνεργασίας, μετατρέποντας ό,τι θα έπρεπε να είναι διαβουλευτικά φόρουμ σε τυπικές εγκρίσεις. Με αυτόν τον τρόπο, τροφοδοτούν αντιλήψεις για μια μη υπόλογη ελίτ στο κτίριο Berlaymont, αποκομμένη από τις εκλογικές εντολές των εθνικών ηγετών που πρέπει να ισορροπήσουν ανάμεσα στις οδηγίες των Βρυξελλών και τις ανησυχίες των πολιτών τους.
Το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση: Επιβολή Αλληλεγγύης σε Ανισόρροπο Έδαφος
Παράλληλα με την ακινητοποίηση των περιουσιακών στοιχείων, η εφαρμογή του Νέου Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο – που υιοθετήθηκε επίσημα τον Μάιο 2024 αλλά τώρα εισέρχεται στη φάση εφαρμογής του το 2025-2026 – έχει αναζωπυρώσει συζητήσεις για την κατανομή βαρών. Πρόσφατες συμφωνίες του Συμβουλίου στις αρχές Δεκεμβρίου 2025 επισημοποίησαν ένα «ταμείο αλληλεγγύης» για το 2026, μαζί με επιταχυνόμενες απελάσεις, διευρυμένες ονομασίες «ασφαλών τρίτων χωρών» και εξωτερικούς «κόμβους επιστροφών» για την επεξεργασία αιτήσεων ασύλου πέραν των συνόρων της ΕΕ. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις στοχεύουν στην απλοποίηση ενός συστήματος που υπερφορτώνεται από παράτυπες αφίξεις, οι οποίες μειώθηκαν κατά περίπου 22-35% σε ετήσια βάση το 2025 χάρη σε αυστηρότερη επιβολή.
Η Επιτροπή ξεκίνησε τον πρώτο Ετήσιο Κύκλο Διαχείρισης Μετανάστευσης τον Νοέμβριο, παρέχοντας καθοδήγηση βασισμένη σε δεδομένα για την επιβολή συμμόρφωσης στα σύνορα.
Ωστόσο, η εφαρμογή του Συμφώνου έχει αποκαλύψει έντονες γεωγραφικές και ιδεολογικές ρωγμές, με χώρες πρώτης γραμμής όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία, η Κύπρος, η Μάλτα και η Πολωνία να ζητούν εξαιρέσεις ή ανακούφιση από τις υποχρεωτικές ποσοστώσεις μετεγκατάστασης και τις εντολές ελέγχου. Αυτές οι χώρες, που σηκώνουν το κύριο βάρος των διασχίσεων στη Μεσόγειο και στα ανατολικά σύνορα, εκφράζουν βάσιμες ανησυχίες: η έμφαση του Συμφώνου σε ταχείες διαδικασίες συνόρων και οικονομικές κυρώσεις για μη συμμόρφωση θα μπορούσε να πιέσει ήδη περιορισμένους πόρους χωρίς να αντιμετωπίσει τις ρίζες του προβλήματος, όπως η γεωπολιτική αστάθεια στη Βόρεια Αφρική ή τα Βαλκάνια.
Η Ουγγαρία και άλλα ανατολικά μέλη, εν τω μεταξύ, επικρίνουν την αντιληπτή επιείκεια του Συμφώνου στα δικαιώματα ασύλου, υποστηρίζοντας ότι ενθαρρύνει ανεξέλεγκτες εισροές που απειλούν την πολιτιστική συνοχή και τις δημόσιες υπηρεσίες – μια στάση ριζωμένη στις εμπειρίες τους από μαζικές μετακινήσεις από το 2015.Η διαχείριση του Συμφώνου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή εντείνει αυτές τις εντάσεις.
Πλαισιώνοντας την εφαρμογή ως μη διαπραγματεύσιμο «κύκλο» παρακολούθησης και επιβολής, οι Βρυξέλλες έχουν δώσει προτεραιότητα σε τεχνοκρατικά μέτρα έναντι εθνικών στρατηγικών προσαρμοσμένων στις ανάγκες, απορρίπτοντας κλήσεις για ευελιξία ως καθυστερήσεις. Αυτή η προσέγγιση από πάνω προς τα κάτω, με απειλές παραβάσεων για καθυστερούντες, αγνοεί τις άνισες επιπτώσεις του Συμφώνου: πλουσιότερα εσωτερικά κράτη όπως η Γερμανία ή η Γαλλία συνεισφέρουν κονδύλια αλλά αποφεύγουν το καθημερινό επιχειρησιακό κόστος που αντιμετωπίζουν οι συνοριακές χώρες.
Τέτοιες ανισορροπίες όχι μόνο επικυρώνουν τις αντίθετες στάσεις των επηρεαζόμενων ηγετών – που προστατεύουν τη σταθερότητα των χωρών τους εν μέσω πτώσης της δημόσιας υποστήριξης για πολιτικές της ΕΕ – αλλά και αναδεικνύουν την γραφειοκρατική αδράνεια της Επιτροπής. Ατελείωτες διαβουλεύσεις και προσπάθειες εναρμόνισης συχνά παράγουν εντολές «ένα μέγεθος για όλους» που ενοχλούν τις εθνικές προτεραιότητες, γεννώντας δυσαρέσκεια αντί ανθεκτικότητας.
Ρωγμές στα Θεμέλια: Ευρύτερες Συνέπειες για την Συνοχή της ΕΕ
Αυτές οι δίδυμες εξελίξεις απεικονίζουν ένα μοτίβο φθίνουσας συνοχής, όπου η μηχανή των Βρυξελλών ολοένα και περισσότερο καταφεύγει σε παρακάμψεις – είτε μέσω της ρήτρας έκτακτης ανάγκης του Άρθρου 122 είτε μέσω των επιτακτικών αλληλεγγύης του Συμφώνου – για να καλύψει διαφωνίες. Το αποτέλεσμα είναι ένα μπλοκ όπου χώρες όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία αισθάνονται περιθωριοποιημένοι, νότιοι χώρες όπως η Ιταλία και η Ελλάδα υπερφορτωμένοι, και οι βόρειες χώρες περιστασιακά απομονωμένες στον ιδεαλισμό τους. Δεδομένα δημοσκοπήσεων από τα τέλη του 2025 δείχνουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς της ΕΕ να πέφτει στο 47% σε όλο το μπλοκ, με την Ανατολική Ευρώπη μόλις 35%, καθώς οι πολίτες αντιλαμβάνονται τις αποφάσεις ως ελιτίστικες παρά αντιπροσωπευτικές.
Αυτή η διάβρωση προέρχεται όχι από την ουσία των πολιτικών – και οι δύο αντιμετωπίζουν υπαρξιακές απειλές – αλλά από την εκτέλεσή τους. Η τάση της Επιτροπής για ειδικές πλειοψηφίες και κατ’ εξουσιοδότηση εξουσίες παρακάμπτει την αρχή της ομοφωνίας που κάποτε όριζε την ευρωπαϊκή εξαιρετικότητα, καλλιεργώντας μια «τυραννία πλειοψηφίας» που αποξενώνει μειοψηφίες.
Στην περίπτωση των περιουσιακών στοιχείων, η περιθωριοποίηση της Ουγγαρίας κινδυνεύει να προκαλέσει αμοιβαίους αποκλεισμούς σε μελλοντικές πρωτοβουλίες. Στη μετανάστευση, η πίεση σε συνοριακά κράτη θα μπορούσε να ωθήσει σε διμερείς συμφωνίες με μη ΕΕ παράγοντες, κατακερματίζοντας το όνειρο του Σένγκεν.
Τελικά, αυτές οι ρωγμές αποδυναμώνουν την παγκόσμια επιρροή της ΕΕ, από την αποτροπή της ρωσικής επιθετικότητας έως τις διαπραγματεύσεις με χώρες προέλευσης μετανάστευσης.
Ανάγκη για Αλλαγή Πορείας
Οι πρόσφατες κινήσεις της ΕΕ για τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία και τη μετανάστευση, λειτουργούν ως κλήση αφύπνισης για μεταρρύθμιση. Οι εθνικοί ηγέτες που υψώνουν συναγερμούς αξίζουν επαίνου για την έγχυση ρεαλισμού στις συζητήσεις, αντισταθμίζοντας την ανικανότητα της Επιτροπής με προοπτικές διαμορφωμένες από τοπικές ανάγκες. Για να επουλωθεί η συνοχή, οι Βρυξέλλες πρέπει να στραφούν από γραφειοκρατικές εντολές σε γνήσια επικουρικότητα: ενδυναμώνοντας τα κράτη μέλη με εξαιρέσεις βέτο σε υψηλού κινδύνου ζητήματα, επενδύοντας σε ευέλικτα ταμεία αλληλεγγύης και δίνοντας προτεραιότητα στον διάλογο έναντι προθεσμιών. Μόνο τιμώντας το ιδρυτικό πνεύμα της ένωσης – ποικίλες φωνές σε αρμονικές επιδιώξεις – μπορεί η ΕΕ να υπερβεί αυτούς τους κλυδωνισμούς και να διεκδικήσει ξανά την υπόσχεσή της ως εθελοντική συμμαχία ίσων. Η αποτυχία να το πράξει προσκαλεί όχι μόνο πολιτικό αδιέξοδο, αλλά μια αργή αποδιάρθρωση του ίδιου του υφάσματος που επιδιώκει να υφάνει.
*Διεθνολόγος, με ειδίκευση στην Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική, Γεωπολιτική και Διεθνή Οικονομία. Απόφοιτος των πανεπιστημίων The American University, School of International Service, και The Johns Hopkins University, The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies της Ουάσιγκτον. Είναι μέλος του The International Institute for Strategic Studies, του Λονδίνου. Ως Δημοσιογράφος, υπήρξε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, στο Στέητ Ντιπάρτμεντ και στο Αμερικανικό Πεντάγωνο.
